وندالیسم تخریب اقتصادی یا معضل فرهنگی؟۶غلف

یکی از معضلاتی که جوامع مختلف به خصوص جوامع شهری به شدت با ان دست به گریبان بوده،باعث ایجاد خسارت زیاد و بالطبع تحمیل هزینه های گزاف برای دست اندرکاران یک جامعه می شود،تخریب اموال عمومی همچون تلفن ها،شیشه های اماکن ،لامپهای خیابان ها،پارک ها،درختان پارک ها،اموال مدرسه،دانشگاه و ... است.این پدیده در اصطلاح علم جامعه شناسی به «وندالیسم»یا «تخریب گرایی» شناخته می شود.کسی که به تخریب اموال (خواه عمومی یا خصوصی)می ورزد را وندال یا تخریب گر می گویند.اگر چه این پدیده مختص جامعة خاصی نیست ؛یعنی نمی توان گفت خاص جوامع مدرن و صنعتی است یا خاص غیرمدرن و سنتی،اما از این جهت که کشورهای پیشرفته در زمینه علل پیدایش و راه های پیشگیری اقدامات متنوع و مثمر ثمری انجام داده اند قابل تمایز است.بررسی و تحلیل و ارائه برنامه های مربوط به پیشگیری و درمان این پدیده در حیطة فعالیت جامعه شناسان ،روان شناسان و متخصصان علوم اجتماعی است.اما متاسفانه در جوامع جهان سوم می توان این گلایه را از متخصصان امر داشت که کم کاری می کنند و به جای پرداختن به تحلیل های عینی و محسوس خاص جوامع خود وامدار تحلیل های صاحب نظران جوامع پیشرفته هستند و طبق همان یافته ها(اگر چه گاهی مشترک باشند)نظرات خود را ارائه می دهند.

متاسفانه در کشور های جهان سوم(علی الخصوص کشور خودمان)حتی آمار دقیقی از هزینه های تخریب اموال توسط وندال ها وجود ندارد،چه برسد به اقدامات پیشگیرانه و یا اقداماتی در جهت شناسایی علل پیدایش این گونه اعمال تخریبی.در حالی که کارشناسان جوامع پیشرفته علاوه بر آمار دقیق خسارت ها توسط وندال ها و نیز بررسی شخصیت و ویژگی ها و خصوصیات افراد وندال در جهت پیشگیری این اعمال راهکارها و برنامه های اجتماعی و روانی ارائه می دهند و حتی در زمینه برنامه های هنری از جمله فیلم های مستند و سینمایی جهت آموزش افراد جامعه بسیار فعال و پیشقدم هستند.

با بیان این مقدمه باید بگوییم، وندالیسم را به حق نوعی آسیب به خود دانسته اند،چرا که شخص وندال با اموال عمومی که با هزینه های خودش ساخته و در معرض استفاده قرار گرفته ،در اصل به خود آسیب می رساند.

طبق نظرات کارشناسان هر چند پدیده وندالیسم در میان گروه های مختلف سنی می تواند مشاهده شود،اما شیوع آن در گروه های سنی 10 تا25 سال؛یعنی گروهی که بیشتر در معرض آسیب های اجتماعی هستند،مشهود تر است.این گروه برای اعمال تخریب خود از ابزار های مختلفی مثل چاقو،تیغ،پنجه بوکس،مواد رنگی و آتش زاو ... استفاده می کنند.علاوه بر جوان بودن این گروه ها ،غالب وندال ها مذکرندو به نظر کارشناسان نوعی میل به انتقال جوئی و احساس اجحاف و بیگانگی اجتماعی و سیاسی بالا در آنها وجود دارد که مجموعه این عوامل آنها را به انفصال از نظام ارزش ها و باورها وا می دارد.

اگر چه گفتیم خسارت وندال ها بیشتر مالی و اقتصادی است و اگر چه می دانیم قانون هم برای انها مجازات مختلفی را در نظر گرفته؛اما باز هم چون مساله «اعتیاد» باید به شکل بیماری به آن نگریست و با شناسایی عوامل ایجاد آن سعی  در به حداقل رساندن این پدیده کرد.البته باید به عمده علت های این پدیده  که گاه با پدیده های دیگر (مثل همان اعتیاد)مشترک است اشاره بکنند. مثلا اگر از مردم این سوال ساده را بپرسیم که: «چه کسانی مبادرت به تخریب اموال عمومی می کنند؟» حتما جواب هایی مثل این را می شنویم که: «کسانی که از نظر وضعیت خانوادگی و اجتماعی در وضعیت مناسبی قرار ندارند.» کارشناسان هم وقتی در جوامع پیشرفته در مورد پدیده وندالیسم به تحقیق پرداختند به عللی پی بردند که جواب های ذیل بخشی از مهم ترین آنها به شمار می آید:

1- وقتی در مورد وراثت افراد وندال پژوهش نمودند پی بردند که آنها از نظر وراثت از ضریب هوشی پائینی برخوردار بودند،یا پی بردند که بین توارث و کروموزوم اضافی و انحراف  رابطه است.آنهایی که کروموزوم اضافی دارند میزان جرمشان60-70 برابر جرم افراد عادی است.حتی معتقد شدند که کروموزوم اضافی زمینه را برای داشتن اخلاق خشن و استعداد پرخاشگری فراهم میسازد.همچنین افراد وندال غالبا از عارضة جسمی و روانی برخوردار بودند.

2- ئر زمینه اجنماعی دچار بحران هستند؛یعنی اولاٌ افراد وندال در محیط خانوادگی سالمی رشد نمی کنند که دلایل آن هم می تواند اختلافات خانوادگی،فوت والدین و یا کمبود های عاطفی و ... باشد.ثانیاٌ در محیط های تحصیلی دارای مشکلات تحصیلی  هستند و از نظر موفقیت تحصیلی نسبت به گروه های غیر بزهکار پایین اند و در جامعه هم دارای دوستانی هستند که سابقه مجرمیت دارند.

3-در زمینه اقتصادی،اغلب در وضعیت مناسبی نیستند.آنها ساکن مناطق فقیر نشین هستندو در خانه های شلوغ و حقیر زندگی می کنند و از نظر شغلی غیر ماهر و بیکار هستند.

4- در زمینه فرهنگی دو عامل در آنها وجود دارد.الف:تاثیر پذیری از فرهنگ های مخرب مثل الگو برداری از گزوه ها و فیلم ها و موسیقی های خشن ،هنجارشکن و بزهکار.

ب:توجه نداشتن به نقش دین و معنویت در زندگی و غافل شدن از مناسک عبادی و یا حتی نفوذ خرافات و آداب غلط و مهلک دینی در زندگی فرد.

علت های فوق در بررسی از شخصیت افرادی که به «وندال» شهره هستند و به تخریب اموال عادت دارندبه دست آمده است.. اما متاسفانه ما با نوع های دیگری از تخریب اموال  بر می خوریم که هرچند جزء بیمار وندالیسم شمرده نمی شوند، اما در ایجاد خسارت مالی که هدف وندال هاست با آنها مشترکند.نوجوان یا جوانی که برای به رخ کشیدن شجاعت خوئ به دیگر هم سن و سال های خود مبادرت به شکستن شیشة یک اداره،یا تخریب باجه تلفن  عمومی و یا شکستن لامپ خیابان ها(هرچند یک بار در طول عمر خود)می کند،به جامعة خود هزینه تحمیل می کند ،  یا شخصی که به خاطر عدم کارایی یک ابزار عمومی مثل تلفن دست به تخریب و شکستن آن می زند،آن هم به نوعی به جامعه هزینه تحمیل می کند و یا فردی که به خاطر دیر رسیدن اتوبوس  به ایستگاه، به تخریب صندلی آن می پردازد،هر چند این عمل را نشانة نارضایتی خود می داند،به جامعه خود هزینه تحمیل می کند.

در پایان هم باید گفت که یک نوع تخریب هم داریم که به صورت اکثری و یا شاید  اپیدمی در ما وجود دارد و آن هم پدیده ای به نام «گلوله برفی» است  که بر اساس این نظریه ،دیدن یک شیشه شکسته و یا سطل لگد خورده ،دیگران را به زدن مشت و تخریب بیشتر شیء خراب بر می انگیزد و وجه تسمیة این نظریه (یا پدیده گلوله برفی)آن است که وقتی کسی گلوله ای از برف را به فرد دیگری می زند،دیگران به تبعیت از اومی پردازند.

منابع:

1-قائمی،علی.آسیب ها و عوارض اجتماعی.چاپ دوم،تهران:امیری،1366

2-سخنرانی محسن تبریزی د رانجمن جامعه شناسی،375

نوشته رضا رستمی